SDR, IMF’nin üye ülkelerin mevcut resmi rezervlerine katkıda bulunmak amacıyla 1969 yılında oluşturduğu uluslararası bir rezerv varlığıd...
SDR, IMF’nin üye ülkelerin mevcut resmi rezervlerine katkıda bulunmak
amacıyla 1969 yılında oluşturduğu uluslararası bir rezerv varlığıdır.
Özel Çekme Hakları üye ülkelere IMF kotalarıyla orantılı olarak tahsis
edilir. SDR aynı zamanda IMF’nin ve diğer bazı uluslararası
kuruluşların hesap birimi olarak kullanılmaktadır. SDR’nin değeri,
başlıca uluslararası para birimlerinden oluşan bir sepet esas alınarak
belirlenmektedir.
SDR'nin Amacı
Özel Çekme Hakkı (SDR), IMF tarafından 1969 yılında Bretton Woods sabit kur rejimini
desteklemek amacıyla oluşturulmuştur. Bu sisteme dahil olan ülkelerin, kurlarını sabit tutmak
amacıyla dünya döviz piyasalarından yerli paralarını satın almakta kullanabilecekleri resmi
rezervlere —devletin veya merkez bankasının elinde bulunan altına veya yaygın kabul
gören yabancı paralara— sahip olması gerekmekteydi. Fakat en yaygın iki rezerv varlığı
olan altının ve Amerikan dolarının uluslararası arzı, dünya ticaretinde yaşanmakta olan
büyümeyi ve finansal gelişmeyi destekleme konusunda yetersiz kalmaktaydı. Bu nedenle,
uluslararası toplum, IMF’nin desteğiyle yeni bir uluslararası rezerv varlığı oluşturulmasına
karar verdi.
Ancak, bundan sadece birkaç sene sonra Bretton Woods sistemi çöktü ve başlıca para
birimleri dalgalı kur rejimine geçti. Uluslararası sermaye piyasalarının büyümesi sonucunda,
kredi itibarı yüksek olan ülkeler daha kolay borçlanmaya başladı. Bu iki gelişme SDR’ye olan
ihtiyacı azalttı.
Günümüzde rezerv varlığı olarak sınırlı ölçüde kullanılan SDR’nin asıl işlevi, IMF’nin ve diğer
bazı uluslararası kuruluşların hesap birimi olmasıdır. SDR bir para birimi veya IMF’den olan
bir alacak değildir. SDR daha çok, IMF üyelerinin serbestçe kullanılabilen para birimlerine
ilişkin bir talepte bulunma hakkıdır. Elinde SDR bulunan ülkeler, ellerindeki SDR’leri bu para
birimlerine iki şekilde dönüştürebilmektedir. Birinci yöntem üyeler arasında isteğe bağlı takas
işlemleri yapılması, ikinci yöntemse IMF’nin dış dengesi güçlü üyelerin dış dengesi zayıf
üyelerden SDR satın almasını talep etmesidir.
SDR’nin Değeri
SDR’nin değeri başlangıçta 0.888671 gram saf altının eşdeğeri olarak belirlenmiştir. Bu
miktar o tarihte 1 Amerikan Dolarına karşılık gelmekteydi. Bretton Woods sisteminin 1973
yılında çökmesinden sonra ise, SDR bir döviz sepeti olarak yeniden tanımlanmıştır, ve bu
sepet günümüzde Euro, Japon Yeni, İngiliz Sterlini ve Amerikan Dolarından oluşmaktadır.
SDR’nin Amerikan Doları cinsinden değeri IMF’nin web sitesinde günlük olarak
yayınlanmaktadır. Bu değer, söz konusu dört para biriminin ilgili miktarlarının Amerikan
Doları cinsinden değerlerinin toplamına eşittir ve bu hesaplamada Londra piyasasında o gün
öğlen saatinde geçerli olan döviz kurları kullanılmaktadır.
Sepetin bileşimi, ilgili para birimlerinin dünya ticaret ve finans sistemlerindeki nisbî ağırlığını
yansıtacak şekilde beş yılda bir gözden geçirilmektedir. Kasım 2005’te yapılan son gözden
geçirme kapsamında, mal ve hizmet ihracatı rakamları ve diğer IMF üyelerinin ilgili para
birimleri cinsinden tuttuğu rezervler dikkate alınarak, SDR sepetinde yer alan para birimlerinin sepetteki ağırlıkları yeniden belirlenmiştir. Bu değişiklikler 1 Ocak 2006’da
yürürlüğe girmiştir. Bir sonraki gözden geçirme çalışması İcra Kurulu tarafından 2010
sonlarında yapılacaktır.
Kaynak: www.imf.org
