1.Teyitli Çek Çekin karşılığının olduğuna ilişkin olarak muhatap banka tarafından yazılmış bir kaydı içeren çeklere “teyitli (bloke) çe...
1.Teyitli Çek
- Çekin karşılığının olduğuna ilişkin olarak muhatap banka tarafından yazılmış bir kaydı içeren çeklere “teyitli (bloke) çek” adı verilir.
- Bu amaçla, çekle ödeme yapmak isteyen keşideci, çeki tedavüle çıkarmadan önce muhatap bankaya başvurarak çekin karşılığının olduğunu gösteren bir kaydın üzerine yazılmasını talep eder.
- Muhatap banka yetkilisi, hesabı kontrol ederek çek bedelinin mevcut olduğunu görecek olursa çek üzerine “işbu çekin karşılığı vardır” veya “karşılığı bloke edilmiş olup, ibrazında ödenecektir” şeklinde bir kayıt düşerek imzalar.
- Çekin ibraz süresi dolana kadar muhatap banka çek karşılığını hâmil adına saklar.
- Hâmil tarafından çek ibraz edildiğinde banka bloke ettiği tutarı ödeyerek sorumluluktan kurtulur.
2.Garantili Çek
- Garantili çekler, teyitli çekte olduğu gibi, çekin bankaya ibrazında karşılığının ödenmesi konusunda güvence vermek amacıyla çıkarılırlar.
- Buna göre, garantili çeklerde muhatap banka, genellikle çek yaprağı üzerine yazdığı beyanla belirli bir miktarla sınırlı olmak üzere hesapta karşılık bulunmasa bile çeki ödeyeceğini garanti etmektedir.
- Uygulamada “mavi çek”, “süper çek” ve “gold çek” gibi adlar altında anılan garantili çekler, banka ile keşideci arasında yapılan sözleşmeye dayalı olarak çıkarılırlar.
- Garantili çekte, muhatap banka serbest olarak belirlediği bir limite kadar çeki ödemeyi taahhüt eder. Bu bakımdan, çekte yazılı garanti tutarı aşılmadığı sürece garantili çeklerin karşılıksız çıkması söz konusu değildir.
- Limit içinde kalan bir çekte muhatap bankanın, çekin unsurlarında eksiklik, ibraz süresinin geçirilmesi, ciro zincirinin kopuk olması, ödemeden men talimatı verilmesi gibi haklı bir neden olmadığı sürece garantili çeki ödemekten kaçınması hâmile karşı sorumlu olmasına neden olur.
- Çekin ödeneceği kişiyi belirlemek amacıyla önyüze aşağıdan yukarıya doğru birbirine paralel iki çizgi çizilmek suretiyle düzenlenen çeklere çizgili çek adı verilir (TTK.m.715).
- Bu tür çekler, ancak bir bankaya veya muhatabın bir müşterisine ödenebilir (TTK.m.716/I).
- Çizgili çek, ödemenin yapılacağı kişiye göre “genel çizgili çek” ve “özel çizgili çek” olmak üzere ikiye ayrılır.
- Çekteki çizgilerin arasının boş bırakılmış olması veya “banka” gibi genel bir ifade yazılması hâlinde, genel çizgili çek söz konusu olur (TTK.m.715/III). Genel çizgili çek, herhangi bir bankaya ödenebilir.
- Buna karşılık, özel çizgili çekte, çizgilerin arasına belirli bir banka unvanı yazılır. Özel çizgili çek, muhatap tarafından ancak adı gösterilen bankaya, bu banka muhatap ise, onun müşterisine ödenebilir.
- Mahsup çeki, hâmil tarafından çekin nakden ödenmesi yerine bedelin bankadaki hesabına aktarılmasının istendiği hâllerde söz konusu olur.
- Buna göre, keşideci veya hâmil çekin ön tarafına mailen (enine doğru) “hesaba geçirilecektir” veya “şubenizdeki … numaralı hesabıma aktarınız” gibi bir kaydı yazarak çekin nakden ödenmesini yasaklayabilirler (TTK.m.717).
- Mahsup çeki, muhatap banka tarafından ancak hesaba alacak kaydı, takas veya hesap nakli suretiyle kayden ödenebilir.
- Banka çeki, muhatap bankanın başka bir şubesinin keşideci olarak gösterdiği çektir. Buna göre, bir banka, müşterisinin talebi ve çek bedelini nakit olarak yatırması üzerine kendi şubelerinden birine ait hesap üzerinden çek keşide edecek olursa, banka çeki düzenlenmiş olur.
- Banka çekinde muhatap ile keşideci aynı kişi (banka) olup], lehtar olarak talep sahibi müşteri veya bu kişinin bildirdiği üçüncü bir kişi gösterilmektedir. Böylece, karşılıksız çıkma riski pek olmayan bir çek tedavüle çıkarılmış olur.
- Seyahat çekleri, kredi kartının yaygın olmadığı bölgelerde yolculuk yapan kişilerin nakit ihtiyacını karşılamak amacıyla Visa ve Mastercard gibi ödeme servisleri aracılığıyla bir banka tarafından belirli kupürler hâlinde çıkarılan ve varma yerindeki bir bankada para ile değiştirilen belgelerdir.
- Seyahat çeki üzerinde bedel, seri no, tarih ve yer gibi ayırıcı bilgilerin dışında, sistemi organize eden servisin amblemi, çeki çıkaran kuruluşun unvanı ve yetkilisinin imzası ile bir ödeme taahhüdü yer alır.
- Seyahat çeki almak isteyen bir kişi, herhangi bir bankaya başvurarak çek bedeli ve komisyonu peşin olarak ödemek suretiyle istediği miktarda çek yaprağı satın alabilir.
- Bu işlem sırasında her yaprak üzerine çek lehtarının imza örneği ile pasaport veya kimlik bilgileri yazılır.
- Lehtar, gittiği ülkede aynı organizasyona üye herhangi bir bankaya giderek kimliğini ibrazla banka yetkilisi önünde ikinci bir imza atarak seyahat çekini tahsil eder.
- Seyahat çekleri, lehtarı dışındaki bir kişi tarafından tahsil edilemeyeceği için kaybolma veya çalınma gibi risklere karşı güvence oluşturur.
- PTT idaresi tarafından genellikle taksitli satış yapan tacirler adına açılan havale hesaplarına bağlı olarak düzenlenen havale makbuzlarına “posta çeki” adı verilir.
- Buna göre, çevre il ve ilçelere taksitli satış yapan bir işletme sahibi, PTT’nin herhangi bir şubesinde posta çeki hesabı açtırarak üzerinde hesap numarasının yazılı olduğu posta çeki formlarından alıp, ödemede bulunacak müşterilerine verir.
- Müşteriler de, taksit ödemesi yapmak istediklerinde bu formları doldurarak bulundukları yerdeki PTT şubesine başvurarak para yatırırlar.
- PTT idaresi, posta çekiyle yapılan işlemlerde müşterilerden havale ücreti almadığı için, özellikle düşük meblağlı ödemelerde bulunacak müşteriler için posta çeki cazip bir araçtır.
*Editör Notu: 2015 KPSS'de Hukuk testinde (Ticaret Hukuku) "Çizgili Çek" in tanımı soru olarak sorulmuştur.